Kettingen en tandwielen; tips voor een langer leven

Het onderhoud van de ketting is al heel wat keren besproken. Toch lopen er nog steeds mensen met vragen daarover rond. Omdat we heel wat mails met vragen over kettingonderhoud ontvingen hebben we dan ook besloten om nog maar eens op deze materie in te gaan. Daarbij geven we in dit artikel nog enkele tips weg waarmee je problemen met een kettingtransmissie kunt vermijden en opsporen.
Laat ons met de tips en het opsporen en vermijden van de kettingtransmissie beginnen. Eerst en vooral is het aan te raden op te letten wat je koopt. Ook in deze branche zijn er namelijk minder deugdelijke onderdelen op de markt. Zowel wat de ketting als de tandwielen betreft ga je beter, voor je tot de aankoop besluit, na wat je koopt. Het type van de ketting en de technische eigenschappen ervan zijn daarbij belangrijk en de tandwielen kunnen evenals de ketting maar beter van een gereputeerde fabrikant afkomstig zijn. Ter illustratie het volgende: ooit monteerden we een kettingset van duistere afkomst en daarbij bleek dat de opening in het midden van het achtertandwiel niet mooi gecentreerd bleek te zijn waardoor de spanning van de ketting steeds maar op en af liep. Kan je nagaan dat onze motor en de ketting daarmee natuurlijk niet gediend waren, en wijzelf natuurlijk ook niet. Heb je het goede materiaal te pakken en ga je zelf alles monteren dan is er één belangrijke vuistregel: ga héél voorzichtig te werk. Een kettingtransmissie is in staat om in één hap zelfs meer dan één vinger te amputeren. Ga rustig en ongestoord te werk zodat je de montage van het geheel grondig en veilig kunt uitvoeren. Een slecht gemonteerde kettingtransmissie is zo mogelijk nog gevaarlijker dan een versleten set. Het klinken van de verbindingschakel kan je enkel en alleen met een daarvoor speciaal ontworpen gereedschap. Dat kost je als doe-het-zelver wel een aardig bedragje maar zo'n toestel koop je voor het leven zodat de investering verantwoord is. Lenen bij een vriend kan natuurlijk ook. Heb je niet het juiste gereedschap in huis dan laat je alles maar beter over aan je dealer, die doet deze klus zowat dagelijks en dat voor een bedrag waarvoor je eigenlijk maar met moeite je handen kan voor vuilmaken… Monteer je ondanks het bovenstaande toch zelf je nieuwe kit dan is het klinken van de ketting een belangrijk moment. Een niet volledig dicht geklonken ketting gaat vroeg of laat op die plaats met zekerheid stuk, terwijl een te dicht geklonken ketting op de plaats van de sluitschakel minder soepel zal lopen. Indien na het klinken de ketting na enkele toeren nog steeds met een knik loopt heb je té goed je best gedaan en kan je maar beter een nieuwe klinkschakel gaan halen… Heeft de ketting een clipsslot –in de volksmond een "visje" genoemd- dan moet het gesloten einde van de clips steeds in de rijrichting wijzen. Behandel en plaats dat kleine onderdeel met zorg want het is dat stukje verenstaal dat het verschil maakt tussen een veilige en een gevaarlijke kettingtransmissie. Gebruik bij voorkeur niet meerdere keren dezelfde clip want door het manipuleren is het niet onmogelijk dat de werking ervan niet meer is zoals het hoort. Terwijl je toch aan de kettingtransmissie werkt kan je meteen ook een belangrijke bijdrage leveren aan de duurzaamheid en de werking van die transmissie. Daar waar het tandwiel op de uitgaande as van de versnellingsbak zit, heeft zich bij motoren waarmee veel gereden wordt bijna altijd een grote hoeveelheid smurrie opgehoopt. Die zwarte brei is een mengeling van kettingsmeer en het vuil dat je ketting heeft opgenomen en koekt met een vastberadenheid die je je maar moeilijk kunt voorstellen aan je motorblok. Verwijder je die ophoping van vuil, dan ben je zeker dat je nieuwe ketting niet door die smurrie vervuild zal worden. Zoals in de vorige artikels meerdere malen is aangehaald is een vuile ketting gedoemd een vroege dood te sterven… Dit is trouwens een klusje dat je best niet uitstelt tot de volgende kettingset gemonteerd gaat worden. Op gezette tijden –na enkele duizenden kilometers- een kijkje gaan nemen ter hoogte van het voortandwiel kan je heel wat euro's besparen. Terwijl je daar de boel proper maakt –met wat kettingreiniger en een klein borsteltje- kan je meteen ook nagaan hoe de staat van het tandwiel is. Wat de fabrikanten niet vertellen, maar wel weten, is dat dat onderdeel het zwaarst belast wordt en dus eerst tekenen van slijtage gaat vertonen. Lichtjes uitgesleten tanden beschadigen de ketting bij elke omwenteling en zorgen ervoor dat die sneller verslijt dan nodig. Indien je uit ervaring weet dat je +/-20.000 kilometer doet met een kettingset is het geen gek idee om het voortandwiel reeds na 10.000 kilometer te vervangen. Het is een kleine kost die je veel extra kilometers kan opleveren in het leven van een ketting…
Het onderhouden van een ketting kunnen we in vier onderdelen opsplitsen, namelijk het reinigen, het smeren, het spannen en het nazien op slijtage van het geheel. De volgorde van die werkzaamheden gebeurt –om alles optimaal te laten verlopen- net zoals de hierboven staande opsomming. Zoals altijd zijn de redenen hiervoor heel simpel. De kettingspanning van een vervuilde ketting is onmogelijk correct af te stellen, een vuile ketting smeren heeft zo goed als geen zin en het geheel controleren op slijtage kan alleen maar goed gebeuren als alles netjes gesmeerd en opgespannen is. Tenzij de slijtage aan de tandwielen en de ketting natuurlijk zo ernstig zijn dat er geen twijfel meer kan over bestaan. De ketting reinigen gebeurde tot voor enkele jaren met huis-,tuin- en keukenmiddeltjes. Met een borsteltje en een busje mazout of petroleum werd de ketting schoongemaakt, daarna schoongewreven met een doek en dat was dat. De tijd heeft veel doe-het-zelvers echter geleerd dat niet alle kettingen een dergelijke behandeling op prijs stelden. De dichtingen van sommige kettingen werden door de mazout of de petroleum aangetast, waardoor die hun dichtende eigenschappen gingen verliezen en de ketting vroegtijdig deden slijten. Zoals altijd kwam de industrie met een kant-en-klare oplossing op de proppen. Spuitbussen met speciale kettingreinigers verschenen op de rekken bij de dealer en vonden gretige afnemers bij die motorrijders die de goede werking van hun motor op prijs stelden. Om de ketting te reinigen plaats je je afgekoelde motorfiets op een stevige standaard met het achterwiel van de grond. Inderdaad, de motor moet zo goed als koud zijn want kettingreinigers zijn sterk ontvlambaar. Met de spuitbus bespuit je de ketting terwijl je het achterwiel ronddraait. Met een borsteltje verwijder je daarna de hardnekkige vuil en vervolgens wrijf je met een doek alle resten van de kettingreiniger weg. Opgepast daarbij voor de vingertjes want je hebt er maar 10 en ze groeien er niet vanzelf weer aan… Daarna gun je jezelf en de motor een uurtje rust want de laatste resten van de kettingreiniger moet je laten verdampen, zoniet zal het nieuwe smeer dat je aanbrengt niet optimaal hechten.
Om de ketting te smeren worden tegenwoordig tal van smeermiddels in spuitbussen aangeboden. Er zijn zowel kleurloze als gekleurde smeermiddels zijn op de markt. Wij geven een lichte voorkeur aan gekleurd smeer omdat we daardoor in één oogopslag kunnen zien of er nog genoeg smeermiddel op de ketting zit. Lees voor je gaat smeren zorgvuldig de handleiding van het product, zo weet je wat de fabrikant voorschrijft en bereik je een optimaal resultaat. De ketting wordt gesmeerd op de plaats waar ze aan de onderkant van het achterste tandwiel de tanden verlaat. Spuit het smeer op de rollen van de ketting en tussen de schakelplaten en draai daarbij het wiel in de tegengestelde richting van de rijrichting enkele malen rond. Drie tot vier omwentelingen van het achterwiel zijn voldoende om een degelijke smeerfilm op de ketting te zetten. Let daarbij op dat je per ongeluk geen smeer op je achterband spuit, anders wordt de grip bij je eerste rit misschien wel heel miniem. Besmeur je toch de band neem dan onmiddellijk het smeer weg met een droge doek. Gebruik daarbij geen detergenten of ontvetters want die kunnen het rubber van de band aantasten. Na hoeveel kilometer je je ketting moet reinigen en smeren hangt sterk af van de omstandigheden waaronder je de motor gebruikt. Rij je bij droog weer op normale banen die niet sterk vervuild zijn dan volstaat het meestal om na +/-750 kilometer je ketting te smeren. Onder heel natte of stofrijke omstandigheden zal je sneller je onderhoudsproducten moeten bovenhalen om het zaakje gezond te houden. De beste regel die je kunt volgen is om de ketting geregeld na te zien en op vervuiling en gesmeerdheid te controleren. Kleeft er heel wat vuil in het kettingsmeer dan dient die gereinigd en gesmeerd te worden. Is er geen smeer genoeg aanwezig maar is de ketting verder proper dan volstaat met een smeerbeurt. Kilometervreters en perfectionisten hebben echter nog andere mogelijkheden om hun ketting te smeren. Diverse fabrikanten hebben semi-automatische of zelfs automatische smeersystemen ontwikkeld om de ketting van smeermiddel te voorzien. Deze systemen worden via je dealer verkocht en laten zich –afhankelijk van hun constructie- al dan niet heel gemakkelijk monteren op elke motorfiets die een kettingtransmissie gebruikt als eindoverbrenging. Wij hebben verschillende van die systemen uitgeprobeerd en kwamen daarbij tot de bevinding dat ze het leven van de ketting en de tandwielen in belangrijke mate verlengen. 20.000 kilometer afleggen zonder zichtbare slijtage aan de aandrijving bleek mogelijk indien het reinigen van de ketting en het spannen ervan niet over het hoofd werd gezien. Met de kostprijs van een kettingset in gedachten is het investeren in een semi-automatisch of volautomatisch smeersysteem voor een motorrijder die heel wat kilometers aflegt dus beslist geen gek idee…
De frequentie waarmee de ketting moet gespannen worden wordt bepaald door de manier waarop je de motorfiets berijdt en de staat van de ketting. Een ketting die om de haverklap moet gespannen worden is dringend aan vervanging toe en sterke acceleraties geven de ketting een hard leven. Over het spannen van de ketting zelf lijkt er in eerste instantie niet veel te schrijven: de aanwijzingen van de fabrikant nauwgezet volgen wat betreft de spanning en de kous is af. Te strak of te slap aangespannen kettingen zorgen voor extra slijtage op zowel de kettingaandrijving als aan de lagers van de motor en het achterwiel. Meer is er niet aan…
Niets is echter minder waar; dit is slechts een héél rudimentaire benadering van deze klus. Waar héél goed moet op gelet worden is dat het achterwiel van de motor perfect uitgelijnd blijft tijdens dat opspannen. Een wiel dat niet perfect staat uitgelijnd heeft een verregaande invloed op diverse aspecten van de motor. De wegligging wordt er bijvoorbeeld niet beter op, de kettingoverbrenging slijt dat het een lieve lust is en last but not least gaan -in het geval er een schijfrem toegepast is- de remschijf en de remblokken overmatig verslijten. Door het wiel niet mooi uit te lijnen gaan de remblokken namelijk tegen de schijfrem slepen waardoor de motor constant een beetje afgeremd wordt. Dat dit bepaald niet bevorderlijk is voor zowel de hanteerbaarheid als het benzineverbruik van de motor laat zich raden. Bedien je de achterrem dan worden de remblokken bovendien ook niet meteen perfect over hun gehele oppervlak tegen de remschijf gedrukt waardoor hun werking niet optimaal is. Even goed opletten bij het opspannen van de ketting en het uitlijnen van het achterwiel is dus zeker aan te raden. Wie een échte purist is neemt geen genoegen met de merktekens die de fabrikant aanbracht op het spansysteem perfect te laten overeenkomen. In de handel zijn namelijk lasergestuurde apparaatjes te koop waarmee je je achterwiel kunt uitlijnen; toestellen waarmee je je kettinglijn op dezelfde manier kunt nagaan zijn momenteel ook te koop. Spotgoedkoop zijn beide systemen natuurlijk niet en dat niet in het minst omdat ze in eerste instantie ontwikkeld werden voor professioneel gebruik. Perfectionist zijn is niet goedkoop, zeker niet als het je hobby betreft, maar met een beetje goede wil en wat handigheid kan je de kosten van het motorrijden toch wel aardig beperken, zelfs al haal je daarvoor geen high-tech toestellen in huis…