Wanneer is je helm aan vervanging toe?

Valhelmen voor motorfietsen zijn op relatief korte tijd geëvolueerd van een veeleer rudimentair product naar hoogstaande pareltjes van techniek. Zelfs achter de meest eenvoudig ogende modellen zit heel wat onderzoek vooraleer ze als een veilige helm kunnen worden beschouwd. Daar staan we niet meteen bij stil als we zo'n ding op ons hoofd zetten.
Hoe een helm ineensteekt en waarom je hem regelmatig moet vervangen is dan ook het onderwerp van dit artikel. Kunnen we daarmee meteen een hoop vooroordelen en misverstanden uit de weg ruimen? Alleen wie dit stukje helemaal doorworstelt zal die vraag straks kunnen beantwoorden… Opbouw Een moderne helm bestaat uit verschillende componenten. De buitenschaal, de binnenschaal, de binnenbekleding -eventueel een vizier- en een kinband vormen daar de hoofdbestanddelen van. Twee daarvan -de buitenschaal en de binnenschaal- zorgen ervoor dat de klappen niet rechtstreeks aan je schedel worden doorgegeven op die momenten waarop het mis gaat. Hoe dat in grote lijnen in zijn werk gaat, is niet moeilijk te begrijpen, maar toch gaan we -voor alle duidelijkheid- even wat dieper op deze materie in.
Waarom twee schalen? Dat de helmschaal maar beter niet uit één materiaal kan vervaardigd worden is niet moeilijk uit te leggen. Beeld je maar eens in wat er met je schedel zou gebeuren indien die schaal uitsluitend uit bijvoorbeeld staal zou zijn opgetrokken: aan de helm zou niet veel schade zijn bij een eventuele val maar je hoofd zou er als een gebroken ei inzitten. Een harde schaal alleen heeft dus zowel voor- als nadelen. Hetzelfde kan gezegd worden van een zachte schaal: die zou namelijk heel goed op haar eentje de slag kunnen dempen, maar niet bestand zijn tegen zware klappen. De zachte materie waaruit ze gemaakt is, zou geen of weinig weerstand bieden aan scherpe voorwerpen en grote, vervormende belastingen. Het huwelijk -en de samenwerking- tussen zowel een harde buitenschaal als een relatief zachte, dempende binnenschaal brengt echter de oplossing. De buitenschaal zorgt voor een goede vormvastheid en kan moeilijk gepenetreerd worden, terwijl de relatief zachte binnenschaal de schok dempt zodat de klap op je hoofd uiteindelijk minder hard aankomt. De samenwerking tussen die twee componenten zorgt er bovendien voor dat de krachten over een zo groot mogelijk oppervlak over je schedel verdeeld worden. Een ongeluk… … komt nooit alleen, zegt het spreekwoord. Wat dat met een helm te maken heeft wordt je duidelijk als je beseft wat er met je helm gebeurt tijdens een ongeval. En dat is heel wat meer dan je op het eerste gezicht zou denken. Bij de klap komt er in de eerste plaats heel wat energie vrij op de buitenkant van de buitenschaal. Die vervormt daardoor enigszins en veert daarna min of meer terug naar haar originele vorm. Hoeveel de schaal onder druk van de klap vervormt, hangt onder andere af van de materialen waaruit ze is opgetrokken. Hoe minder veerkrachtig dat materiaal is, hoe minder ze zal doorbuigen en de binnenschaal beschadigen. Door de impact wordt het materiaal waaruit de binnenschaal bestaat namelijk samengedrukt. De krachten die op de buitenschaal inwerken worden op die manier gedempt zodat je schedel er niet onder barst en je hersenmassa niet te zeer door elkaar geschud wordt. Veerkracht heeft de binnenschaal echter bijna niet, zodat het samengedrukte materiaal permanent plaatselijk zo verdicht zal zijn dat er een ruimte tussen de buiten- en de binnenschaal ontstaat. En dat is uitermate funest voor de goede werking van een valhelm. Alleen de perfecte samenwerking van een binnen- en een buitenschaal levert namelijk een veilige valhelm op. De krachten die een dergelijke vervorming tot stand weten te brengen, moeten echt niet groot zijn: je helm uit je handen laten vallen kan al genoeg zijn om dat onzichtbare gebrek te doen ontstaan, om nog maar niet te spreken wat er gebeurt indien je van je motor valt en keihard met je helm tegen de stenen slaat. Hoe klein de beschadiging uiterlijk ook moge zijn speelt dus helemaal geen rol: een gevallen helm is er eentje om als souvenir bij te houden, eentje om tot een lampenkap om te bouwen of eentje om als voederbak te dienen voor je kat… tenminste als je grijze cellen je lief zijn. Zelfs al ziet hij er eigenlijk onbeschadigd uit! Omdat een dure helm nu eenmaal een flinke investering met zich meebrengt hebben sommige fabrikanten een speciale service opgezet. Arai bijvoorbeeld liet ons weten dat ze speciaal voor die gevallen waarover twijfel kan rijzen een testprocedure hebben ontwikkeld waarbij de veiligheid van de helm na een val van geringe hoogte kan nagegaan worden. Ze verlenen die eigenaar van de Arai helm zelfs een rapport waarin aangegeven wordt of de helm in kwestie nog aan hun eisen voldoet of niet. Motorrijders die van deze service willen gebruikmaken, kunnen daarvoor terecht bij hun dealer. Er wordt wel een kleine vergoeding gevraagd voor dat onderzoek, maar met een certificaat in je bezit, dat zegt dat je helm niet meer veilig is, sta je sterker indien die door de verzekering moet vergoed worden. Ouderdom Niet alleen valhelmen die actief hebben deelgenomen aan een valpartij moeten terzijde worden gelegd. Ook helmen die een bepaalde leeftijd hebben moeten afgeschreven worden voor de actieve dienst. Een versheidsdatum zal je op je helm wel niet vinden, maar het staat vast dat de pasvorm van de binnenschaal na verloop van tijd niet meer optimaal is. De signalen die de helm dan uitzendt zijn niet verkeerd te verstaan. De helm komt losser om je schedel te zitten en belast daardoor niet alleen je nekspieren meer dan normaal, maar zal ook je uitzicht op de buitenwereld minder scherp maken. In het donker komt dat fenomeen het duidelijkst tot uiting: lichtpuntjes worden plots vurige cirkeltjes die er alles aan doen om je aandacht van de weg af te leiden. Een vizier dat constant en hoogfrequent voor je ogen beweegt is dus niet echt bevorderend voor je concentratie en maakt bovendien dat je sneller vermoeid raakt. En dat kunnen we gerust missen indien we optimaal van onze hobby willen genieten. Een helm die zijn beste tijd heeft gehad, zit dus niet alleen minder comfortabel en dempt ook minder het geluid, maar is ook minder veilig dan een goedzittende helm in topvorm. Door de minder goede pasvorm biedt hij geen optimale bescherming meer indien je onverhoopt en plots asfalt of kinderkopjes van heel dichtbij gaat bestuderen. Jammer? Jazeker! Maar niets in deze wereld heeft nu eenmaal het eeuwige leven, dus ook je valhelm niet. Waar kopen? Een veilige helm is er dus eentje die nog nooit gevallen is, noch met jou erin, als alleen. Omdat je maar nooit weet wat een helm in een vorig leven heeft meegemaakt, is het dus ook niet aan te raden er eentje tweedehands aan te schaffen. De binnenbekleding heeft trouwens de goede eigenschap zich een beetje aan de vorm van je schedel aan te passen en omdat niemand dezelfde scedelvorm heeft als jij, zal een tweedehandse helm je ook nooit als gegoten passen. Maar ook nieuwe helmen moeten perfecte afmetingen hebben om optimaal te functioneren. Afhankelijk van de binnenvoering moet een nieuwe helm strak tot redelijk strak op je hoofd vastzitten. De densiteit van de binnenbekleding is daarbij een bepalende factor. Helmen met een relatief zachte binnenbekleding gaan zich na verloop van tijd namelijk wat meer "zetten" naar de vorm van je hoofd en daardoor wat ruimer -of zelfs te ruim- gaan zitten. Die met een heel vormvaste binnenschaal gaan daarentegen tijdens hun levensloop maar heel weinig van vorm veranderen. Kies je in dat laatste geval voor een iets te strak zittende maat, dan zal het resultaat ook na verloop van tijd zeker niet echt bevredigend zijn. Een goede verkoper die uit ervaring en opleiding weet waarover hij het heeft, zal je zeker kunnen inlichten over de eigenschappen van de helm die je voorkeur geniet. Hij kent tenslotte zijn product door en door, want de fabrikant heeft hem voldoende geïnformeerd over de specifieke eigenschappen van dat type valhelm. Een goede helm én goed advies koop je dus alleen bij een vakman en niet op één of andere vlooienmarkt.
Goed, beter, best? Voor alle duidelijkheid willen we nog wat vooroordelen wegnemen over valhelmen die wel zeer hardnekkig de ronde blijven doen. Eentje daarvan is dat de ene helm minder veilig zou zijn dan een andere. Indien we héél eerlijk zijn houdt deze bewering inderdaad wel wat waarheid in, maar zoals alles is ook deze waarheid een ietsiepietsie relatief. Elke van een keurmerk voorziene helm haalt namelijk met glans de minimum waarden die de verschillende wettelijke testprocedures voorschrijven, en geloof ons maar als we stellen dat dat er een hele resem zijn. Met hoeveel de prestaties van al die helmen boven de minimum waarden blijven is echter nog maar de vraag. Een vraag die enkel gespecialiseerde testlaboratoria kunnen beantwoorden en deze faciliteit hebben we voorlopig nog niet ter beschikking gehad. Een tweede handigheidje dat we voorgoed de wereld willen uithelpen is dat de schaal van een polycarbonaathelm uit twee delen wordt vervaardigd die daarna tot één geheel worden verlijmd. Dat zou je misschien kunnen denken omdat er meestal een langsnaad over de schaal loopt, maar die zit er alleen maar omdat de mal waarin de schaal wordt gegoten uit twee delen bestaat. Zou dat niet het geval zijn, dan kon de kersverse schaal nooit uit de mal worden bevrijd. Sceptici die door deze uitleg nog steeds niet overtuigd zijn leggen we de volgende vraag voor: kunnen zij twee halve schalen zo perfect tegen elkaar lijmen dat er enkel een minuscuul lijntje zichtbaar blijft? Wie daarop net met een volmondig "ja" heeft geantwoord dragen we nu meteen voor voor een nominatie in het Guinness Book Of Records…