Dordogne (deel 4)

Wordt Vlaanderen het slagveld van Europa genoemd, ook Frankrijk heeft in de loop van zijn geschiedenis heel wat legerscharen hun ding zien doen. 't Was natuurlijk altijd de kleine man die daarbij zowel het vuile werk mocht opknappen als onder de gevolgen van de oorlogen lijden; mochten de rijken die rol toebedeeld krijgen dan was het fenomeen oorlog al lang niet meer dan een vaag begrip geweest...
Wat dat specifiek met de Dordogne te maken heeft? Op zich niet veel, mocht het niet zijn dat de Dordogne ook aanspraak mag maken op ettelijke oorlogen die op haar terrein uitgevochten zijn. Daarnaast komt iedereen die tussen België en de Dordogne reist door de Limousin, een streek die ettelijke malen in de geschiedenisboeken van Europa voorkomt en dat lang niet altijd om verheven redenen. Niet zelden is de streek, net als de Dordogne, het toneel geweest van bloederige oorlogsvoering. En dat dat niet stopte toen de middeleeuwen eindigden, is jammer genoeg een feit. In de Tweede Wereldoorlog nog vond er een slachtpartij van ongehoorde omvang plaats. Omdat die gruwel nooit vergeten mag worden, is de gehele dorpskern waar alles plaatsvond een openluchtmuseum geworden.
In het noordoosten van Limoges, op het kruispunt van de D3 en de D101 en net ten noorden van enkele bochten in de rivier La Glane, ligt Oradour-sur-Glane. Het was in de Romeinse tijd een oord waar men kwam bidden voor de doden. Die werden in die tijd vaak begraven bij belangrijke kruisingen van wegen en daar dan ook herdacht. 't Is echter niet hiervoor dat Oradour-sur-Glane zijn bekendheid heeft verworven. Op 10 juni 1944, vier dagen na de landing van de geallieerde troepen in Normandië, omsingelt een groep Duitse soldaten het kleine dorpje dat zowat verloren ligt in een lichtgolvend, agrarisch landschap. Men roept om dat iedereen zich op het dorpsplein moet verzamelen, voorzien van de persoonsbewijzen die men wil controleren.
Om er zeker van te zijn dat iedereen dat bevel opvolgt, sluit men de uitvalswegen af en beginnen de Duitsers huis voor huis uit te kammen. Zelfs de zieken worden uit hun bed gehaald en onder de bedreiging van wapens naar het dorpsplein gedreven. Dat vult zich tot uiteindelijk zo goed als de gehele populatie van Oradour-sur-Glane op het dorpsplein staat. De Duitsers verplichten zelfs de bewoners van net buiten de gemeente staande huizen zich bij die massa te voegen. Diegenen die op de velden aangetroffen worden, drijft men ook als vee voor zich uit. Wie niet gehoorzaamt, wordt zonder pardon neergeschoten. De Fransen voelen met hun klompen aan dat dit geen gewone identiteitscontrole is. En dat blijkt ook als de Duitsers de vrouwen en de mannen in twee groepen scheiden. De mannen worden naar zes verschillende locaties geleid. De vrouwen en kinderen worden in de kerk opgesloten. Wat volgt is één van de meest koelbloedige slachtingen die de Duitsers gedurende de Tweede Wereldoorlog uitvoerden.
De Duitsers willen in de kerk een gas vrijlaten dat verstikking tot gevolg heeft. De installatie veroorzaakt echter voordat het zover is een explosie en een verstikkende rook vult de kerk. Schoten weerklinken en kort daarna wordt de inboedel van de kerk op een hoop gegooid en in brand gestoken. Wie de rook en de schoten heeft overleefd, sterft in een verzengend vuur waarvan de hitte zo sterk is dat de bronzen klok uit de toren valt en ter plaatse smelt. Desondanks weet één vrouw te ontsnappen, het is dankzij haar dat de gebeurtenissen zo in detail bekend zijn.
Intussen heeft men de mannen gemitrailleerd. De weinigen die kunnen ontsnappen, getuigen later dat er op de benen werd gemikt en dat de gewonden daarna werden overgoten met benzine en in brand gestoken. Vastberaden om geen getuigen na te laten, doorzoeken de Duitsers daarna nogmaals alle huizen. Ze maken de enkelingen die ze vinden af. Later worden er onder andere de overblijfselen van een gans gezin van vijf personen gevonden in de oven van een slager.
Op 10 juni 1944 vonden in Oradour-sur-Glane 642 mensen de dood. 21 van de in totaal 64 geïdentificeerde Duitse soldaten die aan de slachting deelnamen, verschijnen acht jaar later voor de rechters. Adolf Diekmann, de SS-bevelvoerder, was er niet bij want hij is aan het front in Normandië kort na zijn wandaad gesneuveld. De uitgesproken straffen waren mensonterend laag. Vier Duitsers worden veroordeeld tot maximum 12 jaar dwangarbeid. Van de 14 Fransen uit de Elzas, die in het Duitse leger dienden, krijgt er één de doodstraf, worden er negen tot dwangarbeid veroordeeld en moeten er vier voor maximum 10 jaar naar de gevangenis. Een aanfluiting van de gerechtigheid, niets meer of minder…
Als je afstapt in Oradour-sur-Glane merk je dat de gemeenschap uit twee delen bestaat. Naast de oude site is een nieuw dorp gebouwd, het oude dorp is ongerestaureerd bewaard en is nu een openluchtmuseum. Een modern complex doet dienst als documentatiecentrum. Aan de ingang van de straat die naar het oude stadsdeel voert, hangt een bord met daarop de boodschap "Souviens-toi" en "Remember". Van het moment dat je voet zet in het oude stadsgedeelte komt er een sfeer van verdriet en onbehagen op je af, zelfs al ben je op dat moment nog niet geheel op de hoogte van wat er zich heeft afgespeeld. De druivelaars die hier en daar op de ruines groeien, doen surrealistisch aan, evenals de roestige overblijfselen van auto's en werktuigen die her en der in de ruines verspreid liggen en aan de tand des tijds overgeleverd zijn.
Op verschillende huizen zijn platen aangebracht met boodschappen die vertellen wat het huis was, wat er zich heeft afgespeeld. Gedenkplaten voor overledenen getuigen waar die ten gevolge van de moordzucht van de Duitsers ten gronde zijn gegaan. In de hoofdstraat liggen nog steeds de sporen van de tram die hier vroeger reed. Hij vervoerde de mensen die pendelden tussen het dorp en het 15 kilometer verder gelegen Limoges. Ook de bovenleidingen om die tram van stroom te voorzien, zijn nog aanwezig. Op een kruispunt staat nog altijd een gietijzeren balustrade om de voetgangers te beschermen tegen het langsrijdend verkeer. Tussen het puin de houterige karkassen van de oude, gietijzeren naaimachines die eertijds in elk huis te vinden waren. In een slagerij hangen nog enkele fraaie faiencetegels tegen wat eens de muur van de winkel was. Het ijzeren geraamte van de voordeur en de grote vitrines sluiten de dakloze ruïne van die winkel af. De witte marmeren platen tegen de gevel zijn zo goed als ongeschonden.
Het ijzeren hekken dat naar de binnenkoer leidt van de meisjesschool staat wijd open. In wat eens een mooie woning was, staat een fiets tegen de muur en aan de overkant wacht nog steeds een weegschaal op wat er afgewogen dient te worden. Een grote, gietijzeren waterpomp leunt tegen wat eens de muur van een achterkeuken was.
Het dorpsplein baadt in de zon, het gras is door de droogte geel geworden daar waar eens honderden mensen samengepakt stonden en wellicht - bewust of onbewust - mekaar een allerlaatste keer aanstaarden. Niet wetende dat wat te gebeuren stond een vergelding was voor de dood van één Duitser, een vriend van de bevelvoerende SS-officier die bij een aanslag van het verzet om het leven kwam.
In de kerk herinnert het verwrongen karkas van een ijzeren kinderwagen aan het feit dat zelfs de kleinste kinderen hier op een beestige wijze vermoord werden. De overblijfsels van de gesmolten klok houden voor altijd de stalen klepel in hun greep waarmee ze eens geluid werd.
Dat het leven desondanks verder is gegaan, bleek eens te meer; net toen we de kerk wilden verlaten, kwamen er enkele kinderen uitgelaten lachend de trappen van het bordes opgelopen…
't Is met een zwaar gemoed dat we de motoren terug hebben bestegen. Deze site vormde de laatste plaats die we wilden bezoeken tijdens onze ontdekkingstocht en dat ze speciaal is, zal niemand kunnen ontkennen.
't Zijn plaatsen als Oradour-sur-Glane die de beestachtigheid van de oorlog accentueren, de waanzin eigen aan het menselijke ras onder de aandacht brengen. Je kan als je uit Oradour-sur-Glane wegrijdt dan ook niet anders dan bedenken dat we het in Europa goed hebben nu aan het begin van de 21ste eeuw… 't Zou mooi zijn mocht de mensheid uit zijn verleden leren.

Andere afleveringen van deze artikelreeks:
Dordogne deel 1
Dordogne deel 2
Dordogne deel 3

Interessante links:
France Guide: http://nl.franceguide.com/home.html?nodeID=980
France Voyage: http://www.france-voyage.com/frankrijk-gids/dordogne.htm
Route Richard Coer de Lion: http://www.routerichardcoeurdelion.com/
Oradour-sur-Glane: http://www.oradour-souviens-toi.fr/
Vakantie Frankrijk: https://www.tui.be/nl/reizen/frankrijk/