Tandwielen en kettingen (deel 3)

Je vijand onderschatten is een blunder van jewelste; hem niet kennen en zijn werkwijze niet trachten te begrijpen is zo mogelijk nog erger… Alle grote, succesrijke krijgsheren hebben naar deze regels geleefd en hebben bewezen dat die denkpiste zijn vruchten afwerpt. Dezelfde tactiek is ook bruikbaar buiten het oorlogvoeren; wil je het motorrijden zo aangenaam mogelijk ervaren en succesvol van je hobby genieten dan kan je dus maar beter noties hebben van wat er allemaal onder jou gebeurt. Kan je bovendien meteen ook kostbare onderhoudswerken vermijden…
Wat betreft de ketting is de kennis van de gemiddelde motorrijder ronduit erbarmelijk. Meestal beperkt die wijsheid zich tot het bewustzijn dat een ketting uit schakels bestaat en dat dit geheel op tijd en stond gesmeerd en gespannen dient te worden. Geen wonder dat een ketting voor veel motorrijders als een noodzakelijk kwaad wordt aanzien. De inleiding van dit artikel indachtig wordt het hoog tijd dat we over dat onderdeel meer tekst en uitleg verschaffen. Moegetergde kettingaandrijvingen zoals hieronder komen te veel voor op motoren…
Onderschat wordt de kettingtransmissie enorm. In de eerste plaats slaagt ze er ondanks haar beperkte afmetingen en eenvoudige constructie perfect in om het vermogen van je motorblok naar je achterwiel over te brengen. Door het feit dat de prestaties van de moderne motoren ronduit duizelingwekkend zijn, mag dat alleen al als een klein wonder aanzien worden. Mooi wordt het helemaal als je bedenkt dat een kettingtransmissie goedkoop te produceren is, een laag eigen gewicht heeft, weinig vermogensverlies met zich meebrengt, slipvrij is en gemakkelijk aan de noden van de bestuurder kan aangepast worden. Het nadeel is dat een ketting onderhouden hoeft te worden. Om het hoe en het waarom van dat onderhoud te begrijpen moeten we eerst zien te weten te komen hoe een ketting in elkaar zit. Begrijp je vijand en de strijd is half gewonnen… Op motorfietsen worden voor de eindoverbrenging rollenkettingen gebruikt. Rollenkettingen bestaan uit een aaneenschakeling van platen die via pennen en hulzen met elkaar zijn verbonden. Op die hulzen zitten rollen (ook wel bussen genoemd). De ketting wordt door de fabrikant in elkaar gezet met het voor de motor benodigde aantal schakels. De beide uiteinden van die ketting worden met elkaar verbonden door een sluitschakel. De hedendaags meest gebruikte motorkettingen hebben speciale kunststofafdichtingen tussen de platen, die verhinderen dat vuil en vocht kunnen doordringen tussen de pennen en de rollen. Tot zover de algemene omschrijving van een moderne rollenketting. Door de constructie meer in detail te bekijken zal de noodzaak van een degelijk onderhoud voor iedereen duidelijk worden.
De rol van het smeermiddel dat aan de ketting wordt toegevoegd is heel omvangrijk. Eerst en vooral zorgt het smeermiddel ervoor dat de schakels van de ketting gemakkelijk scharnieren. Dat is nodig om de schakels zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de vorm van het tandwiel. Een ketting die slecht gesmeerd is en dus niet optimaal aangrijpt op de tandwielen slijt snel en veroorzaakt ook heel wat schade aan de vorm van de tanden van het tandwiel. Een vicieuze cirkel van slijtage heeft op dat moment een aanvang genomen die er onvermijdelijk voor zorgt dat de gehele kettingtransmissie voortijdig moet vervangen worden. Omdat het van belang is dat de pennen, de hulzen en de rollen onderling zo weinig mogelijk met elkaar in contact komen om zo weinig mogelijk weerstand te creëren en zoveel mogelijk slijtage tegen te gaan, moeten er zich tussen deze onderdelen smeerfilms bevinden. Vanuit de fabriek zijn, door middel van speciaal vet, deze smeerfilms reeds aangebracht. Door de krachten van de motor en de middelpuntvliedende krachten worden deze smeerfilms echter danig op de proef gesteld. Door regelmatig vers smeermiddel aan te brengen blijft de schade echter binnen de perken. Het smeer dat zich in en om de ketting bevindt heeft nog andere functies. Zeer belangrijk is dat al de smeerfilms samen als transmissieschokdempers en frictieverminderende lagen fungeren. Daardoor worden de verschillende componenten minder zwaar belast waardoor de kettingtransmissie en de lagering van de uitgaande as van de versnellingsbak een langer leven is beschoren. Ook rijdt de motor daardoor veel comfortabeler. De aandrijving gebeurt niet alleen soepeler maar ook de productie van mechanische geluiden is beduidend minder. Het smeermiddel zorgt er ook voor dat de temperatuur van de ketting niet te hoog oploopt. Door de verminderde wrijving wordt er minder warmte opgewekt en dat heeft twee belangrijke voordelen. In de eerste plaats behoudt het smeermiddel beter zijn oorspronkelijke eigenschappen. Ook niet onbelangrijk is dat minder warmte minder vermogensverlies betekent. De opgewekte warmte is tenslotte niets anders dan aandrijfenergie die nooit het achterwiel zal kunnen voortbewegen. Zoals reeds eerder in dit artikel aangehaald, worden er door de fabrikanten, bij de constructie van bijna alle kettingen voor straatgebruik, kunststofdichtingen gemonteerd tussen de platen. Dat gebeurde voor het eerst in het midden van de jaren '70. Toen kwam de O-ring ketting op de markt en veroorzaakte een ware revolutie in de motorwereld. De ketting, die tot dan intensief onderhouden diende te worden, vergde plots veel minder zorg. De kunststofdichtingen zorgden ervoor dat het vet tussen de pennen en de hulzen beter op zijn plaats bleef en dat vervuiling niet meteen tussen deze onderdelen kon doordringen. Door deze verbeterde aandrijving werd het ook mogelijk om grote vermogens via een ketting naar het achterwiel over te brengen. Verkeerdelijk beschreef men de O-ring ketting echter wel eens als een "onderhoudsvrije ketting". De realiteit was echter dat ook deze nieuwe aandrijftechniek wel degelijk onderhoud vergde, zij het veel minder intensief en omslachtig als voorheen het geval was. De rollen die met het tandwiel in contact komen dienen nog steeds gesmeerd te worden en ook de smering tussen de platen mag niet over het hoofd gezien worden.
De O-ring ketting heeft intussen het gezelschap gekregen van kettingen die van andere dichtingvormen gebruik maken. Het principe bleef onveranderd maar de kunststof O-ringen zijn bij deze kettingen vervangen door anders gevormde dichtingen. Door hun complexere vorm zorgen deze dichtingen voor een waar labyrint waarlangs het vet en het vuil bijna onmogelijk nog met elkaar in contact kunnen komen. Zoals hierboven reeds uitgelegd is het gevolg daarvan dat de ketting beter zijn werk kan doen, minder vermogensverlies genereert en een langere levensduur heeft. Elke ketting is gemaakt voor een specifiek gebruik en het is dus niet zo dat kettingen met dezelfde afmetingen dezelfde eigenschappen hebben, zelfs al zijn ze van dezelfde fabrikant afkomstig. De onderstaande tabel toont je de technische gegevens van kettingen in de maat 520 met 100 schakels die allemaal van dezelfde fabrikant afkomstig zijn: Gewicht /Treksterkte /Slijtweerstand Ketting zonder dichtingen: 1,59 kg 8.820Lbs. 410 O-ring ketting: 1,52 kg 6.830 Lbs. 2.350 X-ring ketting: 1,54 kg 8.050 Lbs. 3.220 Super Street: 1,67 kg 8.525 Lbs 4.000 Racing: 1,19 kg 5.870 Lbs 360 Meteen is duidelijk dat de Super Street-uitvoering voor weggebruik de beste keuze zal zijn. De slijtweerstand van deze ketting is meer dan 10 keer hoger dan die van bijvoorbeeld de Racing-uitvoering terwijl ze op gebied van treksterkte bijna als beste uit deze vergelijking komt. De Racingketting zou volgens de fabrikant het minst transmissieverlies veroorzaken en weegt duidelijk lichter dan de rest van het aanbod, maar geeft wat betreft levensduur ronduit povere resultaten. Let dus goed op welke ketting je koopt, zodat ze optimaal kan voldoen aan de eisen die je aan je kettingtransmissie stelt. Ook is het nuttig om de technische eigenschappen van de kettingen van verschillende fabrikanten te vergelijken. De beste prijs kan niet steeds de bepalende factor zijn als je kwaliteit wenst… Kettingen zijn verkrijgbaar in verschillende afmetingen. De juiste afmetingen selecteren voor je motor is gemakkelijk: elke motorfabrikant heeft dat reeds voor jou uitgedokterd. De maataanduiding van een kettingmaat is universeel en dus dezelfde bij elke kettingfabrikant. De afstand tussen de as van de pennen en de breedte tussen de platen bepaalt de afmetingen van de ketting. Om de zaken eenvoudig te maken hebben alle kettingen een bepaalde code die hun maat weergeven. Die code word uitgedrukt in een getal met drie cijfers. Voorbeelden daarvan zijn 415, 420, 520, 525, 530 en 630. Aan deze afmetingen worden de specifieke typeaanduidingen van de fabrikant toegevoegd en het aantal schakels dat de ketting telt. Bestel je een ketting voor een bepaalde motorfiets dan levert je dealer die in de juiste lengte, zodat je daar alvast geen omkijken meer naar hebt. Elke ketting moet natuurlijk steeds met haar twee uiteinden aan elkaar verbonden worden om te kunnen functioneren. Momenteel zijn er twee verbindingssystemen op de markt die veelvuldig voorkomen. Het systeem dat van een schuifclip gebruik maakt om de ketting te verbinden is het eenvoudigst in gebruik. Er zijn geen specifieke gereedschappen voor nodig en het monteren en demonteren gaat heel snel. Het nadeel van deze verbinding is dat ze minder sterk is dan de andere optie, het geklonken kettingslot. Om dat slot te monteren is er wel een speciaal klinkgereedschap nodig en de verbinding is onomkeerbaar, tenzij je elke keer een nieuw slot gebruikt. Ga voor de montage van een ketting steeds zorgvuldig te werk en gebruik daarbij enkel het juiste, door de fabrikant aangeraden gereedschap. Een ketting is namelijk slechts zo sterk als zijn zwakste schakel en de gevolgen van een kettingbreuk kunnen desastreus zijn. Het is niet het eerste motorblok dat bijna geheel vernield wordt door een kettingbreuk en wat zo'n op hol geslagen ketting aan beschadigingen aan het rijwielgedeelte én de piloot kan veroorzaken, is maar nauwelijks te overzien. Ben je geen ervaren doe-het-zelver dan laat je de montage van een ketting dan ook beter over aan een professionele sleutelaar. Ben je meteen zeker dat je zorgeloos met je motor op pad kunt…